
Κυριακή 11 Ιουνίου 2023, στην πλατεία της Στεμνίτσας, λίγο μετά τη Δοξολογία στην Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής ή Χρυσοπηγής για τον εορτασμό της 202ης επετείου της Α’ Πελοποννησιακής Γερουσίας, οι παραδοσιακοί χοροί έχουν την τιμητική τους. Μικροί, μεγάλοι, σε κλίμα Αναστάσιμο για το Γένος, ξεφαντώνουν έμπροσθεν του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου υπό το άγρυπνο βλέμμα του Γέρου του Μοριά, η προτομή του οποίου δεσπόζει στην ομώνυμη πλατεία (πλατεία Α’ Πελοποννησιακής Γερουσίας). Λίγο ενωρίτερα τον πανηγυρικό της Ημέρας εκφώνησε η εκπαιδευτικός, διευθύντρια του Δημοτικού Σχολείου Δημητσάνας, κ. Σταυρούλα Λαγού.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ
Κυριακή 11 Ιουνίου 2023
Πανηγυρικός από την κ. Σταυρούλα Λαγού, εκπαιδευτικό, Διευθύντρια Δημοτικού Σχολείου Δημητσάνας
Βρισκόμαστε στο μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής ή Χρυσοπηγής. Ο βυζαντινός αυτός ναός χτίστηκε το 1433, είκοσι χρόνια πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Κατά την παράδοση ένας επίσκοπος με το όνομα Αχίλλειος ερχόμενος στη Γορτυνία με τη συνοδεία του διακόνου του συνελήφθη από κακοποιούς. Καθ’ οδόν έγινε συμπλοκή. Οι ιερείς σκότωσαν τους ληστές και ελευθερώθηκαν. Ο επίσκοπος έφερε βαρέως ότι βρέθηκε στην ανάγκη να αφαιρέσει ζωή συνανθρώπων του. Παραιτήθηκε από το αξίωμά του, ίδρυσε το μοναστήρι αυτό και μόνασε εδώ ως το τέλος της ζωής του. Ο επίσκοπος με τον διάκονο απεικονίζονται σε τοιχογραφία αριστερά της εισόδου του ναού. Η Μονή όλα τα επόμενα χρόνια αναπτύχθηκε και απέκτησε περιουσία. Αγιογραφήθηκε με εξαιρετικές τοιχογραφίες τον 17ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών περίπου στα 1770 το μοναστήρι λεηλατήθηκε.
Ο Στεμνιτσιώτης ιερομόναχος Γερμανός Κάντζιας κατέγραψε στον κτητορικό κώδικα της Μονής τον Ιανουάριο του 1777 πως το ιερό μονύδριο υπέστη παντελή ερήμωση από τους Τουρκαλβανούς. Δεν έμειναν στο μοναστήρι από τα κινητά πράγματα ούτε ιερά σκεύη ούτε κουτιά αγίων λειψάνων ούτε ασημένια κανδήλια ούτε εκκλησιαστικά άμφια. Τα πήραν όλα και τα μπακίρια και τα υπόλοιπα του μοναστηριού καθώς και τα πρόβατα ή γελάδια ή και άλογα. Δεν άφησαν στο μοναστήρι τίποτα άλλο παρά μόνο τα τοιχία και τη γη. Οι μοναχοί διασκορπίστηκαν εδώ κι εκεί άλλοι θανατώθηκαν άλλοι κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη και άλλοι στη Μάνη όπου και πέθαναν. Αναφέρει: «Έμεινα έσχατος μόνος σ ́ αυτό το μέρος της πατρίδος μας εγώ ο ιερομόναχος Γερμανός Κάντζιας, επέστρεψα πάλιν οπίσω εδώ εις την μετάνοιάν μου και κάνω αρχή και η κυρία Θεοτόκος θέλει ποιήσει ως βούλεται και ας συνεργήσει εις την ανακαίνισιν του μοναστηριού αυτής» …
Ο παλιός αυτός τρόφιμος της μονής που είχε γίνει διάκος το 1773 και στη συνέχεια έγινε ηγούμενος φρόντισε να ανακαινίσει το παλιό καθολικό της μονής και να εξωραΐσει ολόκληρο το μοναστήρι. Σε αυτόν φαίνεται ότι οφείλεται και η ανέγερση του διώροφου κτίσματος, τα λεγόμενα κελιά. Το 1805 ο Γερμανός Κάντζιας ολοκλήρωσε και το τέμπλο του ναού με δικά του έξοδα.
Στη μονή αυτή είχε αποφασιστεί και επικυρωθεί με πατριαρχικό σιγίλλιο να εγκατασταθεί η ελληνική σχολή της Στεμνίτσας κατά τη σύστασή της το 1790 και εδώ λειτούργησε αρχικά. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο κάστρο.
Πάρα πολλά χαράγματα σε διάφορα σημεία του ναού, μαρτυρούν ημερομηνίες, σημαντικά γεγονότα αλλά και τον πόθο των Στεμνιτσιωτών να καταλύσουν τη δουλεία και να απελευθερωθούν από τους Τούρκους πολλά χρόνια πριν την επίσημη έναρξη της επανάστασης:
1607: «Μετέβημεν εις Αγίαν Λαύραν συσκεφθέντες περί αγώνος Έθνους» 1738: «Πατρίς θ’ αποθάνωμεν αλλά θ ́ απελευθερωθείς»
«Η Στεμνίτσα πρωτοπόρος στον αγώνα του Έθνους»

Μετά την έκρηξη της επανάστασης τον Μάρτιο του 1821 ακολούθησαν πολλές πολεμικές ενέργειες κάποιες επιτυχημένες κάποιες όχι. Όσο περνούσαν οι μέρες γινόταν φανερή η επείγουσα ανάγκη ύπαρξης κεντρικής διοίκησης η οποία θα κατεύθυνε τον αγώνα. Χρειαζόταν καθορισμός προτεραιοτήτων συντονισμός προσπαθειών, στρατολογία και ανεφοδιασμός των στρατευμάτων, μέριμνα για τον άμαχο πληθυσμό και πολλά άλλα από μια κεντρική κυβέρνηση η οποία θα έπρεπε να διαθέτει το απαιτούμενο κύρος. Πέρα από αυτό αναγκαία ήταν η εκλογή διοικητικής αρχής για να πειστούν οι κυβερνήσεις των ξένων κρατών ότι η ελληνική επανάσταση δεν ήταν μία ληστρική ανταρσία άτακτων ομάδων αλλά ένα κίνημα εθνικό για την αποτίναξη του ζυγού της δουλείας.
Γίνονταν λοιπόν ζυμώσεις και συζητήσεις για την πλέον πρόσφορη μορφή της μελλοντικής κυβέρνησης καθώς και για τα πρόσωπα που θα συμμετείχαν σ’ αυτήν. Όπως ήταν φυσικό υπήρχαν διαφορετικές γνώμες. Τελικά περίπου 50 ιεράρχες, πρόκριτοι και στρατιωτικοί συνήλθαν στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στο χωριό Καλτεζές.
Η εκλογή των μελών της κυβερνήσεως έγινε δια βοής την 25η Μαΐου. Ακολούθησε δοξολογία εκκλησιαστική που επείχε ρόλο ορκωμοσίας. Συστάθηκε λοιπόν η πρώτη προσωρινή κυβέρνηση που ονομάστηκε Πελοποννησιακή Γερουσία. Πρόεδρος ανακηρύχθηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Αντιπρόεδρος ο συνετός και σεβαστός επίσκοπος Βρεσθένης Θεοδώρητος. Τα υπόλοιπα μέλη της Γερουσίας είναι τα εξής: ο Σωτήριος Χαραλάμπης από τα Καλάβρυτα, ο Αθανάσιος Κανακάρης από την Πάτρα, ο Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος από τα Λαγκάδια μέλος της οικογένειας των Δεληγιανναίων, ο Θεοχαράκης Ρέντης από την Κόρινθο και ο Νικόλαος Πονηρόπουλος από την Κυπαρισσία. Γραμματέας ορίστηκε ο Στεμνιτσιώτης Ρήγας Παλαμήδης. Έδρα της Γερουσίας ορίστηκε η Στεμνίτσα «ως τόπος δυνατός και ήσυχος από τη συρροή των στρατιωτών» Σύμφωνα με τον Κανέλλο Δεληγιάννη και διότι «εκείνον τον τόπον εστοχάσθηκαν ασφαλή και αρμόδιον για την διοίκησιν», σύμφωνα με τον Π. Πατρών Γερμανό.
Είναι γνωστό πως η οχυρότητα και ησυχία της Στεμνίτσας αναγνωριζόταν και από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ο οποίος στα απομνημονεύματά του την αποκαλεί «χωροπούλα δυνατή». Γι’ αυτό κατέφευγε εδώ κάθε φορά που ζητούσε τόπο ηρεμίας και περισυλλογής. Εδώ είχε γεννηθεί και ο γιος του ο Γενναίος, εδώ είχε βαφτιστεί και ο ίδιος ο Γέρος του Μοριά, στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην πλατεία του χωριού από τον Ιωάννη Παλαμήδη, πατέρα του Γραμματέα της Γερουσίας.
Η Συνέλευση των Καλτεζών διαλύθηκε στις 26 Μαΐου. Την επόμενη ημέρα, στις 27 Μαΐου του 1821, η Γερουσία εγκαταστάθηκε εδώ στη Μονή Χρυσοπηγής στη Στεμνίτσα, η οποία, για ένα μήνα, ήταν, ουσιαστικά, η πρώτη πρωτεύουσα του επαναστατημένου Ελληνικού έθνους. Πρώτη της πράξη αποτέλεσε η έκδοση της διακήρυξης του ελληνικού κράτους με τη μορφή εγκυκλίου διαταγής, στις 29 Μαΐου 1821, προς τους αγωνιζόμενους Μοραΐτες που έλεγε ανάμεσα στα άλλα:
«Επειδή στον ιερό αυτόν αγώνα περί της ελευθερίας της πατρίδος μας δίκαιον και αναγκαίον είναι να συνδράμωμεν όλοι οι πατριώτες κάθε τάξεως με μία γνώμιν και απόφασιν, δια τούτο διορίζομεν και ειδοποιούμεν άπαντας, ότι όλοι κοινώς να τρέξετε κατά το χρέος σας εις την δούλευσιν της Πατρίδος με προθυμία…»
και παρακάτω: «Αν δεν ακολουθήσετε το χρέος σας σαν αληθινοί Έλληνες και παρακούσετε την φωνή αυτή της πατρίδος που σας καλεί θέλει μείνωσει εις την αιώνιον καταισχύνιν και κατηγορίαν ως άλλοι εχθροί του Ελληνικού γένους»…
Ακολούθησε μία σειρά διαταγμάτων που επεδίωκαν να συντονίσουν όλες τις ενέργειες και να καθοδηγήσουν τον μεγάλο αγώνα. Διατάγματα που στάλθηκαν σε όλον τον επαναστατημένο ελληνικό χώρο.

Η Στεμνίτσα έγινε ένα απέραντο πολεμικό στρατόπεδο. Στο ξακουστό κέντρο της μεταλλοτεχνίας οργανώνεται από τους έμπειρους τεχνίτες το πρώτο οπλουργείο του αγώνα. Εδώ κατασκευάζονται σπαθιά και επισκευάζονται όπλα. Οι Στεμνιτσιώτες τεχνίτες σύμφωνα με τον Φωτάκο επισκεύασαν το μοναδικό κανόνι που είχαν οι Έλληνες κατά την πολιορκία της Τρίπολης, το γνωστό ως «κοψαχείλα». Τα παλικάρια της, αντρειωμένοι οπλαρχηγοί και εκατοντάδες μαχητές ακολουθούν την επανάσταση. Μέχρι τώρα έχουν καταγραφεί πάνω από 700 Στεμνιτσιώτες που πολέμησαν κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Το χωριό γίνεται κέντρο ανεφοδιασμού τροφίμων και πολεμοφοδίων, κέντρο επισιτισμού του Αγώνα. Οι γυναίκες του χωριού ζυμώνουν μερόνυχτα ψωμί.
Τα έγγραφα και βιβλία της βιβλιοθήκης της ελληνικής σχολής που λειτούργησε εδώ γίνονται φυσέκια. Περιουσίες προσφέρονται και δεν υπολογίζεται η θυσία.
Όλοι και όλα στον Αγώνα για την ελευθερία.
Και η επανάσταση πήρε τον δρόμο της με τα γνωστά σε όλους μας γεγονότα…
Το Μοναστήρι αυτό αποτελεί έναν ιδιαίτερα σημαντικό ιστορικό τόπο. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου μετά το πρώτο έτος της επανάστασης, εδώ γίνονταν πολλές συναντήσεις στρατιωτικών. Όπως αναφέρεται σε ένα από τα χαράγματα του ναού: «Ο γιος της καλογριάς λειτουργήθηκε αρματωμένος».
Το χάραγμα επαληθεύεται από τα απομνημονεύματα του Ρηγόπουλου, που αναφέρει κατά λέξη: «Και αυτός ο Καραϊσκάκης ως ήκουσα παρά του Γενναίου ευβρισκόμενος εις Στεμνίτζαν και διαταχθής να συλλάβει τον Γενναίον είπεν ότι «Δεν βάνω εγώ χέρι εις τον υιόν του Κολοκοτρώνη, διότι ο Κολοκοτρώνης είναι τζάκι παλαιόν και αρχηγός του έθνους κι εγώ είμαι γιος μιας καλογριάς κι αν αυτά τα κεραταριά οι καλαμαράδες των εφυλάκωσαν, εμείς θα τον ελευθερώσουμεν διότι είναι πατέρας μας».
Μετά τον εμφύλιο ήρθε στην Πελοπόννησο ο Ιμπραήμ. Η Στεμνίτσα, όπως όλα τα χωριά που δεν προσκύνησαν, πυρπολήθηκε. Πάνω από 400 σπίτια κάηκαν ολοσχερώς. Το χωριό ερήμωσε και οι κάτοικοι κρύφτηκαν στις γύρω σπηλιές.
Μόνο μια γυναίκα και ο ηγούμενος του μοναστηριού έμειναν εδώ. Ο Γερμανός Κάντζιας, ο οποίος ανέστησε το μοναστήρι εκ του μηδενός, 50 χρόνια μετά, επέλεξε να μην κρυφτεί και να μείνει εδώ. Ο στρατός του Ιμπραήμ λεηλάτησε για δεύτερη φορά το μοναστήρι και στρατιώτες κρέμασαν τον ηγούμενο στον νερόμυλο του Τσαγκούρου που βρίσκεται κάτω από τη Μονή.
Χρέος όλων μας είναι να γνωρίσουμε την ιστορία και τις παραδόσεις του τόπου μας, να διατηρήσουμε ζωντανή τη μνήμη, να παραδειγματιστούμε από την πίστη, τον ηρωισμό και την αυτοθυσία των προγόνων μας.
Χρόνια Πολλά!
Στεμνίτσα, 11/06/2023