- Απόσπασμα από την Εισήγηση του Γλωσσολόγου – Ερευνητή στο Ιστορικό Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών, Νικολάου Μουτζούρη, στο 8ο Πανελλήνιο Ονοματολογικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Ανδρίτσαινα τον Ιούλιο του 2023
Πατσουριά, η·﮲ πρόκειται για το (Βελημαχίτικο) ποτάμι που ονομάζεται Ἄρσην και έχει την πηγή του κάπου στο χωριό Βελημάχι (όπου απαντά και τοπωνύμιο Ἀρτσίνα) και η ροή του ακολουθεί πορεία δυτικὰ από το Βελημάχι, περνάει ανατολικά (αριστερά) από το χωριό Μοναστηράκι Αρκαδίας και από ένα σημείο και μετά η κοίτη του γίνεται πλατιά έχουσα πλάτος ευρυρρόου ποταμού και στο σημείο που αλλάζει πλάτος η κοίτη του, η τοποθεσία ονομάζεται Μαυρηλίμενα από τον σχηματισμό κελαινής λίμνης.
Κατερχόμενος από το Μοναστηράκι ο ποταμός έχει στα Ανατολικά του το χωριὀ Βούτσι, δυτικἀ το Χωριό Ράχες Αρκαδίας, περνάει μέσα από τον συνοικισμό Τουμπιτσίου αφήνοντας στα ανατολικά την περιοχή που λέγεται Σταυρί, που είναι όνομα χωριού που ήκμαζε στα χρόνια της επαναστάσεως του 1821 και παρήκμασε αργότερα, αφού οι κάτοικοί του μετανάστευσαν στα γύρω χωριά και οι περισσότεροι ήσαν και κάτοικοι του χωριού Δήμητρα Αρκαδίας που είχαν στο Σταυρί τις καλλιεργούμενες γαίες, αφού η Δήμητρα ή Δίβριτσα λεγομένη ήταν φτωχή σε γόνιμη γη. Μετά το Τουμπίτσι ο ποταμός Πατσουριά ενώνεται με τον ποταμό Λάδωνα παραπόταμο του οποίου αποτελεί και αυτό είναι ο λόγος που κάνει την Χρυσούλα Καρδαρά να προσδιορίζη ως Άρσενα ποταμό τον Αφροδίσιο Ποταμό που πηγάζει στο Αφροδίσο όρος κοντά στον ναό της Ερυκίνης Αφροδίτης και αφού διαρρεύση μέσα από την Κοντοβάζαινα, όπου αποκτάει το όνομα Νερουλιά, συνεχίζει την πορεία του μέσα από την κοιλάδα της Κλειβωκάς, αφού πριν περάση από τον αλευρὀμυλο που έφερε το όνομα Ντουζιάκος, ενώνεται με την παλιά κοίτη του ποταμού Λάδωνος, στην οποία έπαψαν να διοχετεύωνται τα νερά του μετά την δημιουργία του φράγματος του ομωνύμου υδροηλεκτρικού εργοστασίου. Το Βούτσι απέχει οχτώ χιλιόμετρα από το Βελημάχι σε ευθεία γραμμή από Βορρά προς Νότο. Το Μοναστηράκι κείται δυτικά του Βουτσίου σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων περίπου, η Κοντοβάζαινα κείται σε απόσταση οκτώ χιλιομέτρων ΒΑ του Βουτσίου, η Κοντοβάζαινα απέχει οχτώ χιλιόμετρα από το Βελημάχι σε ευθεία γραμμή. Το Τουμπίσι απέχει από το Βούτσι δέκα χιλιόμετρα μέσω της οδού που περνάει από την περιοχή Σταυρί και είναι οδός της ραχοκοκκαλιάς των Βουνών που υπάρχουν σε αυτή την πορεία, ενώ η οδός που οδηγεί στο Τουμπίτσι από το Βούτσι μέσω του συνοικισμού Λάδωνος και κείται μετὰ το εργοστἀσιο ανατολικά της ροής του ποταμού Λάδωνος έχει μήκος 13 χιλιομέτρων. Το Σταυρί απέχει από το Τουμπίτσι περίπου πέντε χιλιόμετρα. Η Δήμητρα απέχει από την Κοντοβάζαινα τέσσερα χιλιόμετρα σε πορεία ανατολική που συναντάει την Βάχλια τέσσερα χιλιόμετρα μετά την Δήμητρα για να συναντήσουμε μετά πορείαν 25 χιλιομέτρων τα Τρόπαια με κατεύθυνση προς Ανατολἀς και Νότον. Δυτικά των Τροπαίων και σε απόσταση έξι χιλιομέτρων περίπου ευρίσκεται το χωριό Σπάθαρη, το οποίο κείται Ανατολικά του εργοστασίου του Λάδωνος σε απόσταση πεντε χιλιομέτρων σε ευθεία γραμμή. Ανατολικά της Βάχλιας συναντάμε την κοίτη του Λάδωνος, η οποία τέμνει το χωριό Τουμπίτσι και συμβάλλεται με την κοιτη της Πατσουριάς λίγο πιο έξω από το Τουμπίτσι. Αυτά ως χωρογραφική αναφορά των χωριών της περιοχής, για εκείνους που θέλουν να εντρυφήσουν στις αρχαίες πηγές.
Προβληματισμό ἐγείρει η ετυμολόγηση του ονόματος Πατσουριἀ, ἐχει εκφρασθή η άποψη από τον φιλόλογο Γεώργιον Παπακωνσταντίνου ὀτι προέρχεται από τη γαλλική λέξη pature και ένας ερασιτέχνης ιστοριοδίφης, ο Νικὀλαος Κάππος από το χωριό Τουμπίτσι, είχε εκφράσει την άποψη ότι σημαίνει Παρσουριά, δηλαδή ποταμός που παρασύρει τα πάντα παρετυμολογώντας από τον τύπο *Πάρσης < Άρσης, που είναι – κατὰ την μέχρι τώρα επικρατούσαν εκδοχή – το όνομα του ποταμού στο Βελημάχι, όπου η αφετηρία του. Στο χωριό Βούτσι και στα γειτονικά χωριά λέμε πατσιουρό, πατσιούρη ή πατσιουρομύτη τον άνθρωπο που έχει πεπλατυσμένη μύτη και ο προσδιορισμός αυτός αποδίδεται στα βόϊδια που έχουν έντονο το χαρακτηριστικό αυτό. Ο πλατύρρις ἐγινε πατσούρης με φωνηεντισμό του λάμβδα και επειδή ατόνισε η αίσθηση της αρχικής σημασίας που αφορούσε την μύτη, είπανε και ο ἀνθρωπος με την πατσιουρή μύτη και πλεοναστικά πατσιουρομύτης – πατσιουρομύτικος, αφού σιγήθηκε η σημασία του β΄ συνθετικού στη λέξη πλατύρρις. Το όνομα της πατσουριάς είναι ομόηχο με το επίθετο πατσιούρης και το μυαλό μας πάει στο σημείο που το ποτάμι γίνεται πλατύ και μας ανακαλεί στην μνήμη την λέξη *πλατύρροια και το επίθετο πλατύρροος – ο έχων πλατύ ρεύμα, ο ευρύς, όπως ο Νείλος, αν αρκεσθούμε στην παράμετρο του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά το πνευματικό πεδίο ίσως μας δώση εναργέστερη ερμηνεία στην ετυμολογία του τοπωνυμίου. Το επίθετο πατσιούρης αποδίδεται σε υδροφόρα αγγεία, όπως τα κανάτια που έχουν κοφτό και πεπλατυσμένο στόμιο, πατσ(ι)ούρα λέγεται επίσης και είδος κουλλούρας ψωμιού που ψήνεται στον φούρνο. Πατσ(ι)ούρα λέγεται και το αβάπτιστο νεογνό παιδί. Πατσιούρα λέγεται και η ξανθιά γυναίκα με χωρίς φρύδια και παννάδες Θρακ. (Καστανιές). Πατσιούρι λέγεται ποιμενικό σκεύος αμέργματος. Τέλος πατσιούρι λέγεται είδος κουταλιού. Από όλα αυτά αναδύεται το πνευματικό υπόβαθρο της ονοματοθεσίας του ονόματος Πατσουριά και μεταφέρεται ο λογισμός μας στον χώρο της τέχνης και της μυθολογίας που κάποια νηρηίδα ζούσε ως θρύλος στα νερά της Πατσουριάς, η οποία ανθημιλλάτο σε ομορφιά την Ερυκίνη Ἀφροδίτη, της οποίας ο ναός είναι κτισμένος στο Αφροδίσιο όρος, όπου έχει και τις πηγές του το ποτάμι της Πατσουριάς, στο βουνό Αγιανάληψη δυτικά του Βελημαχίου, και η Νηρηίδα έγινε άγαλμα με την τεχνοτροπία της απεικόνισης της πλατσοουρής μύτης, αν λάβουμε υπ΄όψιν και τα έξεργα των αγαλμάτων που βρέθηκαν στον χώρο του ναού της Αφροδίτης που αποδίδουν νιοβίδες, όπως περιγράφει η Χρυσούλα Καρδαρά στο σχετικό με τον ναό της Ερυκίνης Αφροδίτης βιβλίο της.
Οι λαογραφικές αναφορές που θησαυρίσαμε παραπάνω από το Αρχείο του ΙΛΝΕ είναι ένδειξη ότι ίσχυσε και στην περίπτωση του ποταμού της Πατσουριάς ο παράγοντας του μύθου που κάποια ανθρώπινη ή θεία οντότητα έδωσε το όνομά της στο ποτάμι, όπως η Πλαθαινίς, έδωσε στην Μήλο το όνομά της στην περιοχή Πλαθιάνα ως αναπλήρωση της Αφροδίτης της Μήλου. Τα ψωμιά και τα κουτάλια που ακούνε στο όνομα πατσ(ι)ούρα είναι η επιμνημόσυνη αναπαράσταση του μύθου που μπολιάστηκε με τα θρησκευτικά τελετουργικά και μηνάει την ανάσταση της θεότητας μέσα από την ζωοποιὀ δύναμη του ψωμιού, που στην χριστιανική λατρεία λέγονται Λάζαροι, ως αναπαράσταση της ανάστασης του Λαζάρου.
nikosmoutzour@gmail.com