- Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΟΥΛΙΩΝΗ
Η συμβίωση Ρωσίας και Τουρκίας δεν υπήρξε ποτέ ανέφελη. Το αντίθετο μάλιστα. Ο ανταγωνισμός ισχύος καθόριζε τις μεταξύ τους σχέσεις και δεν ήταν λίγες οι φορές που οι δύο χώρες ήρθαν σε σύγκρουση.
Από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο έλεγχος των Στενών ήταν καθοριστικής σημασίας για τις δυτικές δυνάμεις. Η τσαρική Ρωσία προκαλούσε με την ισχύ της πονοκέφαλο στη Μεγάλη Βρετανία, η οποία δεν ήθελε με τίποτα να δει τα ρωσικά πλοία να πλέουν στη Μεσόγειο. Από την άλλη, η κάθοδος στα «θερμά ύδατα» για τους Ρώσους ήταν κεφαλαιώδους σημασίας, αφού θα έδινε πολύτιμη ανάσα στη ρωσική οικονομία πλήττοντας όμως τα συμφέροντα των Άγγλων. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο πιο στενός σύμμαχος της Υψηλής Πύλης υπήρξε το Λονδίνο, το οποίο τόσο στον 19ο αιώνα όσο και στις αρχές του 20ού ακολούθησε την πολιτική της διαφύλαξης του «status quo» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αυτή η ειδική σχέση Δύσης-Τουρκίας συνεχίστηκε και μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν πια η ΕΣΣΔ με το Σύμφωνο της Βαρσοβίας ήταν το αντίπαλο δέος των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ. Η ουδετερότητα της Τουρκίας καθόλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν κλόνισε την πεποίθηση των Βρετανών και προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να πείσουν τους Τούρκους να μπουν στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Την ύστατη στιγμή η Άγκυρα κήρυξε τον πόλεμο κατά της Γερμανίας και πρόλαβε τον Κόκκινο Στρατό, ο οποίος ήταν έτοιμος να προελάσει στα Δαρδανέλια.
Η κλιματική κρίση, όμως, τείνει να διαμορφώσει νέα δεδομένα. Το φαινόμενο της τήξης των πάγων στην Αρκτική Ζώνη ανατρέπει τη γεωπολιτική ισχύ της Τουρκίας, αλλά κυρίως ανατρέπει τη γεωστρατηγική της σημασία ως μέρους του αγγλοσαξωνικού γεωστρατηγικού αναχώματος ως προς τη Ρωσική και Ευρασιατική μάζα. Η διάνοιξη του Βορειο-Ανατολικού Περάσματος στην Ανταρκτική θα επιτρέψει στη Ρωσία να κυριαρχήσει από πλευράς θαλασσίων οδών, εκμηδενίζοντας τηνσημασία των Δαρδανελίων για το ρωσικό εμπόριο. Έτσι η Τουρκία χάνει τη «γεωπολιτική μοναδικότητά» της και άλλοτε «φύλακας» των Στενών αναγκάστηκε να εφεύρει ένα νέο ρόλο για τον εαυτό του.
Η Άγκυρα έχοντας αντιληφθεί αυτή τη νέα πραγματικότητα, ανακάλυψε τον νεο-οθωμανισμό προσπαθώντας να επιβληθεί στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο. Δεν είχε μεγάλη επιτυχία. Οι Άραβες δεν ξεχνούν ότι η Τουρκία κατέστρεψε το ιστορικό «Χαλιφάτο» και ειδικά η Σαουδική Αραβία δεν θα παραχωρούσε την ηγεμονία του αραβομουσουλμανικού κόσμου σε ένα κράτος μη αραβικό, το οποίο μάλιστα δεν έχει κανένα θεολογικό προβάδισμα. Το παράνομο Τουρκο-λιβυκό μνημόνιο είναι μέχρι στιγμής το μοναδικό της έρεισμα στην περιοχή και μένει να φανεί εάν στο μέλλον θα παράξει συγκεκριμένα αποτελέσματα.
Ο Ρωσο-ουκρανικός πόλεμος είχε ως αποτέλεσμα να έρθουν κοντά Μόσχα και Άγκυρα. Η Τουρκία δεν συμμετέχει στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, διαβλέποντας το παράθυρο ευκαιρίας για εξομάλυνση των μεταξύ τους σχέσεων. Φυσικά, δεν μπορούν να ξεπεραστούν οι γεωπολιτικές τους διαφορές που εδώ και διακόσια χρόνια ορίζουν τις σχέσεις τους. Οι νέες γεωγραφικές πραγματικότητες, όπως η κλιματική κρίση, προσφέρουν νέες ευκαιρίες και νέες προκλήσεις.
Όπως γράφει ο Τιμ Μάρσαλ στο βιβλίο του «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας», «η γεωγραφία ανέκαθεν ήταν ένα είδος φυλακής-μια φυλακή που ορίζει τι είναι έθνος ή τι μπορεί να γίνει και από την οποία οι παγκόσμιοι ηγέτες μας συχνά προσπάθησαν να δραπετεύσουν».
